Ιστορικά δεδομένα για την αλλαντοτοξίνη ή βοτουλινική τοξίνη©

Δρ Χρυσάνθη Καραπάντζου, ΜD, PhD, ORL, Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης. ΜD, ORL, DDs, PhD

Η αλλαντίαση (botulism) ίσως είναι γνωστή δηλητηρίαση για τους ανθρώπους, από την αρχή της ύπαρξής τους. Παρά τούτο, υπάρχουν ελάχιστες τεκμηριωμένες ιστορικές πηγές για την ακαντίασαη, ως τροφικής δηλητηρίασης, που να έχουν δημοσιευτεί πριν από τον 19ο αιώνα. 

Εκτός από κάποιους αρχαίους διατροφικούς κανόνες και ταμπού γύρω από τη διατροφή, που αντανακλούσαν κάποιες γνώσεις για την επικινδυνότητα της κατανάλωσης δηλητηριασμένων τροφίμων, ουδεμία υπάρχει καταγραμμένη πληροφορία για τις τροφικές δηλητηριάσεις, μέχρις ότου ανακαλύφθηκε η παρουσία των  βακτηριδίων με τη βοήθεια του μικροσκοπίου.

Σε κάποιες αναφορές περιπτώσεων δηλητηρίασης με  Atropa belladonna, πιθανόν περιέγραφαν ασθενείς με διατροφική αλλαντίαση, διότι ο συνδυασμός  μυδρίασης και θανατηφόρας μυϊκής παράλυσης δεν μπορεί να αποδοθεί σε δηλητηρίαση με ατροπίνη. Παραδείγματος χάριν ένα διατροφικό ταμπού είναι καταγραμμένο σε ένα διάταγμα του 10ου αιώνα όπου ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Λέων ο VI, στο οποίο απαγόρευε την Παρασκευή λουκάνικων [1].

Περί τα τέλη του 18ου αιώνα, υπήρξαν μερικά καλά τεκμηριωμένα κρούσματα ‘’δηλητηρίασης από αλλαντικά’’  στη Νότια Γερμανία και ιδιαίτερα στη Βιρτεμβέργη. Αυτό το γεγονός  έδωσε έναυσμα στο ξεκίνημα της συστηματικής έρευνας της βοτουλινικής τοξίνης  ή
αλλαντοτοξίνης.

Πρωτοπόρος σ’ αυτή την έρευνα υπήρξε ο Γερμανός ποιητής και ιατρός Ιουστίνος Κέρνερ [Justinus Kerner (1786-1862)], ο οποίος δημοσίευσε τις πρώτες πλήρεις και ακριβείς περιγραφές των συμπτωμάτων της τροφογενούς  αλλαντίασης την χρονική περίοδο μεταξύ του 1817 και 1822.

 Ο Κέρνερ δεν επέτυχε να καθορίσει το ‘’βιολογικό δηλητήριο’’ που υποπτεύτηκε και το ονόμασε ‘’δηλητήριο άλλαντος ’’ ή ‘’λιπαρό δηλητήριο’’.

Παρά τούτο, ανέπτυξε την ιδέα της θεραπευτικής χρήσης αυτής της τοξίνης. Μετά από ογδόντα έτη, από την έρευνα που έκανε ο Κέρνερ, το 1895, εκδηλώθηκε μια ομαδική δηλητηρίαση αλλαντίασης. Οι  παθόντες είχαν συμμετάσχει σε κάποιο επικήδειο δείπνο, στο οποίο κατανάλωσαν καπνιστό χοιρομέρι.

Το γεγονός αυτό συνέβη  στο μικρό Βελγικό χωριό Ellezelles  και οδήγησε στην ανακάλυψη  του παθογόνου κλωστηριδίου της αλλαντίασης [Clostridium botulinum] από τον Emile Pierre van Ermengem, που ήταν καθηγητής της βακτηριολογίας στο πανεπιστήμιο της Γάνδης, του Βελγίου [2].

Το βακτηρίδιο ονομάστηκε έτσι, λόγω της παθολογικής σχέσης του με τα αλλαντικά [ὁ ἀλλᾶς, (λουκάνικο,  Λατινικά botulus) τοῦ ἀλλᾶντος, οἱ ἀλλᾶντες, τῶν ἀλλάντων)] και όχι όπως λανθασμένα μερικοί ισχυρίζονται, στο σχήμα του βακτηριδίου, που μοιάζει με λουκάνικο.

Οι αλλαντο-νευροτοξίνες (Botulinum neurotoxins)  είναι οι πλέον δηλητηριώδεις ουσίες που είναι μέχρι τώρα γνωστές στους ανθρώπους. Όμως, επίσης είναι εκείνες οι βακτηριδιακές τοξίνες που έχουν τη μεγαλύτερη χρήση, ως φαρμακευτικές ουσίες, επ’ ωφελεία του ανθρώπου [3].

Η σύγχρονη θεραπεία  με την βοτουλινική τοξίνη ή αλλαντοτοξίνη επινοήθηκε από τους πρωτοπόρους ιατρούς  Alan B. Scott και Edward J. Schantz στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν  πρωτοχρησιμοποιήθηκε ο ορότυπος τύπου-Α  της αλλαντοτοξίνης στην ιατρική για τη διόρθωση του στραβισμού.

Άλλα παρασκευάσματα της τοξίνης τύπου-Α αναπτύχθηκαν και κατασκευάστηκαν  στο Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Κίνα, ενώ ο θεραπευτικός τύπος Β τοξίνης παρασκευάστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σήμερα η αλλαντοτοξίνη έχει χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιείται  για τη θεραπεία μιας ποικιλίας καταστάσεων που σχετίζονται με μυική υπερδραστηριότητα, αδενικές υπερεκκρίσεις,  δυσίατους πόνους κ.α.[4].

Και πολλά άλλα σύνδρομα, ενώ οι ερευνητικές εξελίξεις πολλά υπόσχονται από τη χρήση  άλλων αλλαντοτοξινών  ή ανασυνδυασμένων μορίων που σχεδιάζονται και βρίσκονται υπό κατασκευή [5].

Δρ Χρυσάνθη Καραπάντζου           Ιατρός,                     Ωτορινολαρυγγολόγος,     Διδάκτωρ της Ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου της Göttingen, Γερμανίας, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilian του Μονάχου Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφαρμογών της Βοτουλινικής Τοξίνης στην ΩΡΛ. ΙΑΤΡΕΙΟ: Γεωργίου Ζερβού 19, Δράμα, 66100, Τηλ.: 25210 57557, Fax: 25210 57558, Κιν.: 6937377549, 6936580860, 6937377547 mail: chrisanthi24@yahoo.gr   http://www.karapantzos.gr/ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Εφαρμογές της Βοτουλινικής Τοξίνη στην Ωτορινολαρυγγολογία, Medical Life Coaching

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης         Ιατρός,            Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Ερευνητής, Συγγραφέας Ιδρυτής  της Ελληνικής Εταιρείας Εφαρμογών της Βοτουλινικής Τοξίνης στην Ωτορινολαρυγγολογία  Κόρινθος  Kιν. 6944280764 mail: pharmage@otenet.gr               www.gelis.gr www.pharmagel.gr

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Sätilä H. The route of botulinum toxin from cause of food poisoning to medical remedyDuodecim. 2014;130(15):1523-

2.Sätilä H. The route of botulinum toxin from cause of food poisoning to medical remedyDuodecim. 2014;130(15):1523-

3.Erbguth FJ. Historical notes on botulism, Clostridium botulinum, botulinum toxin, and the idea of the therapeutic use of the toxin. Mov Disord. 2004 Mar;19 Suppl 8:S2-6.

4.Erbguth FJ1. From poison to remedy: the chequered history of botulinum toxin. J Neural Transm (Vienna). 2008;115(4):559-65. Epub 2007 Apr 26.

5.Pellett S. Learning from the past: historical aspects of bacterial toxins as pharmaceuticals. Curr Opin Microbiol. 2012 Jun;15(3):292-9. doi: 10.1016/j.mib.2012.05.005. Epub 2012 May 30

30